Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Białymstoku

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 20 grudnia 2019 r.

Sąd Okręgowy w Białymstoku II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

Przewodniczący:	SSO Elżbieta Siergiej
Sędziowie:	SSO Bożena Sztomber SSO Bogdan Łaszkiewicz
Protokolant:	st. sekr. sąd. Zofia Szczęsnowicz

po rozpoznaniu w dniu 18 grudnia 2019 r. w Białymstoku

na rozprawie

sprawy z powództwa W. C.

przeciwko Ł. C.

o opróżnienie lokalu mieszkalnego i o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Rejonowego w Białymstoku

z dnia 5 lutego 2019 r. sygn. akt I C 3182/16

I.  oddala apelację;

II.  zasądza od powoda W. C. na rzecz pozwanego Ł. C. 1800 (tysiąc osiemset) złotych tytułem zwrotu kosztów procesu w postępowaniu odwoławczym;

III.  nakazuje wypłacić ze Skarbu Państwa Sądu Rejonowego w Białymstoku na rzecz adwokata J. P. 1.476 (tysiąc czterysta siedemdziesiąt sześć) złotych w tym 276 złotych podatku VAT tytułem wynagrodzenia za pomoc prawną z urzędu w postępowaniu apelacyjnym.

UZASADNIENIE

Powód po ostatecznym sprecyzowaniu powództwa domagał się eksmisji pozwanego ze stanowiącej jego własność nieruchomości położonej w B., a ponadto zasądzenia od pozwanego 45.560 złotych, w tym:

- 15.000 złotych tytułem odszkodowania za bezumowne korzystanie z nieruchomości,

- 17.560 złotych tytułem zwrotu 1/3 części opłat za prąd, gaz, opał i wywóz nieczystości.

- 8.000 złotych tytułem zwrotu 1/3 części kosztów utrzymania nieruchomości i nakładów

- 5.000 złotych tytułem odszkodowania za szkody w mieniu.

Pozwany wnosił o oddalenie powództwa.

Wyrokiem z 5 lutego 2019 roku Sąd Rejonowy w Białymstoku oddalił powództwo w całości, obciążył powoda obowiązkiem zwrotu pozwanemu kosztów procesu w kwocie 3617 złotych i orzekł o wynagrodzeniach pełnomocnika z urzędu oraz kuratora procesowego.

Z ustaleń Sądu Rejonowego wynikało, że powód W. C. jest aktualnie jedynym właścicielem zabudowanej nieruchomości położonej w miejscowości B. nr (...), gmina J.. Nieruchomość ta jest obciążona ustanowioną umową darowizny z dnia 21 czerwca 2002 roku na rzecz M. C. i E. C. (obecnie nieżyjącego) dożywotnią, nieodpłatną służebnością polegającą na prawie zamieszkiwania w dwóch pokojach od strony zachodniej oraz korzystania z kuchni od strony wschodniej, ze wspólnej łazienki, przedpokoju, strychu, piwnicy oraz z ½ części obory od strony południowej i ½ części stodoły od strony wschodniej. Uprawniona do tej służebności M. C. udostępniła jedno z przysługujących jej pomieszczeń swojemu wnukowi Ł. C., który pomagał jej w prowadzeniu gospodarstwa domowego. Sąd ustalił przy tym, że wspólnie partycypują oni w kosztach utrzymania zajmowanych pomieszczeń oraz, że Ł. C. przebywa obecnie w Islandii, gdzie wyjechał czasowo w celach zarobkowych.

Z ustaleń Sądu Rejonowego wynika, że pomiędzy powodem W. C. a pozwanym Ł. C. i M. C. od sierpnia 2013 roku narasta konflikt na tle majątkowym i na tle korzystania z nieruchomości w B., w związku z czym toczyło się m.in. postępowanie przed Sądem Rejonowym w Białymstoku w sprawie I C 1730/14, w której oddalone zostało prawomocnie powództwo W. C. przeciwko Ł. C. o eksmisję z przedmiotowej nieruchomości. Przesłanką rozstrzygnięć sądów obu instancji w tamtej sprawie była ocena prawna, że Ł. C. przysługuje uprawnienie do zamieszkiwania w budynku powoda, wywodzone – na mocy art. 301 § 1 k.c. - z ustanowionej na rzecz M. C. służebności osobistej mieszkania.

Rozpoznając ponownie zgłoszone przez powoda przeciwko temu samemu pozwanemu roszczenie windykacyjne Sąd Rejonowy uznał, że pozwany nadal posiada skuteczny wobec powoda tytuł prawny do władania przedmiotową nieruchomością. Wywodził, że jest w tym zakresie związany prawomocnym wyrokiem wydanym w sprawie I C 1730/14 Sądu Rejonowego w Białymstoku, a przez „związanie” to należy rozumieć nakaz przyjmowania, że w objętej owym orzeczeniem sytuacji faktycznej, stan prawny przedstawia się tak, jak to wynika z sentencji wiążącego orzeczenia. Sąd Rejonowy nie uznał również za wiarygodne ani udowodnione twierdzeń powoda, że pozwany nie jest już potrzebny M. C. do pomocy przy prowadzeniu gospodarstwa domowego oraz, że takowa pomoc nie jest M. C. potrzebna. Podkreślił jednocześnie, że okoliczność ta jest pozbawiona znaczenia prawnego, z uwagi bowiem na prawomocne i wiążące rozstrzygnięcie tej kwestii w sprawie I C 1730/14, pozwanemu przysługuje skuteczne względem powoda uprawnienie do zajmowania przedmiotowego lokalu mieszkalnego, i to niezależnie od tego, czy pozwany jest potrzebny M. C. przy prowadzeniu gospodarstwa domowego w rozumieniu przepisu art. 301 par.1 k.c.. W konsekwencji uznał, że już tylko z tej przyczyny uzasadnione jest oddalenie powództwa windykacyjnego na podstawie art. 222 § 1 k.c..

W ocenie Sądu Rejonowego, niezależnie od powyższego, pozwanemu przysługuje ochrona przed roszczeniem windykacyjnym na podstawie art. 5 k.c., bowiem w stanie faktycznym sprawy uwzględnienie tego roszczenia stałoby w sprzeczności z zasadami współżycia społecznego.

Sąd Rejonowy nie znalazł także podstaw do uwzględnienia pozostałych roszczeń powoda.

Żądanie zapłaty za bezumowne korzystanie przez pozwanego z nieruchomości powoda Sąd pierwszej instancji ocenił w świetle przepisów art. 224 i 225 k.c. w zw. z art. 230 k.c., które w określonej sytuacji zobowiązują posiadacza w złej wierze względem właściciela m.in. do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy i uznał, że brak jest w niniejszej sprawie podstaw do zastosowania tych przepisów, gdyż pozwany Ł. C. posiada tytuł prawny do korzystania z lokalu powoda. Sąd wskazał ponadto, że sytuacja prawna przyjętego na mieszkanie z mocy art. 301 § 1 k.c. porównywana jest do sytuacji podnajemców, a powód nie przedstawił dowodów, by naliczał pozwanemu czynsz za korzystanie z nieruchomości i by uprzednio wzywał pozwanego do zapłaty czynszu najmu.

Roszczenia o zapłatę z tytułu zwrotu 1/3 części poniesionych przez powoda kosztów utrzymania nieruchomości oraz opłat za media Sąd Rejonowy uznał natomiast za nieudowodnione. Sąd dał wiarę zeznaniom niektórych świadków w części, w której potwierdzali oni, że przypadająca na pozwanego część kosztów utrzymania nieruchomości oraz opłat za media była regulowana przez M. C., a za nieprzydatne uznał zeznania świadków, którzy zeznawali przeciwnie, wskazując, że nie mieli oni bezpośredniej wiedzy na ten temat.

Z kolei żądanie odszkodowania za spowodowane przez pozwanego szkody w mieniu Sąd pierwszej instancji zakwalifikował, jako roszczenie o charakterze deliktowym, oparte na art. 415 k.c. W ocenie Sądu, powód nie wykazał jednak ustawowych przesłanek odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną czynem niedozwolonym, a w szczególności związku przyczynowego pomiędzy wskazywanymi przez powoda szkodami w mieniu w postaci sprzętu muzycznego, akumulatorów, kół samochodowych, pokoju, drzwi i zamków w drzwiach a działaniami pozwanego.

Reasumując, Sąd Rejonowy oddalił powództwo w całości i orzekł o kosztach procesu zgodnie z zasada odpowiedzialności za wynik sprawy (art. 98 § 1 k.p.c.).

Apelację od tego wyroku w całości wywiódł powód zarzucając Sądowi I instancji naruszenie prawa procesowego:

1. art. 366 k.p.c. przez przyjęcie, że w sprawie istnieje stan powagi rzeczy osądzonej, podczas gdy po uprawomocnieniu się orzeczenia w sprawie I C 1730/14 pojawiła się nowa okoliczność faktyczna w postaci wyjazdu pozwanego za granicę, która uzasadnia rozpoznanie tej samej sprawy w nowym procesie,

2. art. 233 § 1 k.p.c. poprzez błędną, wewnętrznie sprzeczną i wykluczającą się ocenę zgromadzonego materiału dowodowego, polegającą na przyjęciu, iż:

a) pozwany pomaga M. C. przy prowadzeniu gospodarstwa domowego, podczas gdy od lipca 2017 roku pozwany przebywa w Islandii,

b) na wiarygodność zasługują zeznania M. C. oraz A. S., skonfliktowanych z powodem i wspierających pozwanego w konflikcie z powodem zaś zeznania świadków zawnioskowanych przez powoda, jako osób materialnie i emocjonalnie związanych z powodem takiego walory nie mają,

c) M. C. wymaga pomocy przy prowadzeniu gospodarstwa domowego, podczas gdy z zeznań zawnioskowanych przez powoda świadków oraz A. S. i z załączonych do akt zdjęć oraz z braku dowodów złego stanu zdrowia zaoferowanych przez stronę pozwaną wynika, że jest osoba zdrowa, radzącą sobie z wypełnianiem codziennych obowiązków;

Wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez uwzględnienie powództwa w całości i zasądzenie na jego rzecz kosztów procesu za obie instancje.

3. art. 328 § 2 k.p.c. poprzez niewskazanie i niewyjaśnienie w uzasadnieniu wyroku dlaczego w sprawie zastosowano art. 5 k.c. oraz niezdefiniowanie zasady współżycia społecznego, która miałby naruszyć powód występując z powództwem.

W apelacji zarzucono ponadto naruszenie prawa materialnego: art. 5 k.c. poprzez jego zastosowanie z urzędu i pomimo braku do tego podstaw oraz naruszenie art. 6 k.c. poprzez błędne uznanie, że powód nie udowodnił swoich pretensji finansowych oraz przez obciążenie powoda ciężarem dowodu w zakresie faktu negatywnego, jakim jest niespłacanie zobowiązań przez pozwanego, pomimo, ze to na pozwanym spoczywa ciężar wykazania, że regulował swoje zobowiązania.

W uzupełnieniu apelacji (pismem z 25 marca 2019 r.) powód zarzucił ponadto naruszenie prawa procesowego poprzez ocenę materiału dowodowego w sposób dowolny i stronniczy, niedokonanie w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku dokładnych i niesprzecznych ustaleń faktycznych oraz bezprawne i niezgodne ze stanem faktycznym orzeczenie o stanie zdrowia fizycznego i psychicznego M. C., a także naruszenie niesprecyzowanych prawa materialnego.

W oparciu o powyższe zarzuty strona powodowa wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku i uwzględnienie w całości dochodzonych roszczeń oraz o zwrot kosztów procesu za obie instancje.

SĄD OKRĘGOWY ZWAŻYŁ, CO NASTĘPUJE:

Apelacja nie zasługiwała na uwzględnienie, chociaż z częściowo innych przyczyn niż wskazane przez Sąd Rejonowy.

Na wstępie należy zaznaczyć, że, w zakresie niezbędnym dla rozstrzygnięcia o roszczeniach pozwu, Sąd drugiej instancji podzielił i przyjął za własne ustalenia faktyczne Sądu I instancji.

Wprawdzie zgodzić się należy z apelującym, że stanowisko Sądu Rejonowego co do zakresu związania prawomocnym wyrokiem w sprawie I C 1730/14, wobec zmienionych okoliczności faktycznych nie wytrzymuje krytyki, nie mogło to jednak skutkować zmianą zaskarżonego rozstrzygnięcia. Apelujący trafnie zwraca uwagę na wewnętrzną sprzeczność w rozumowaniu Sądu pierwszej instancji polegającą, z jednej strony, na ustaleniu, że pozwany Ł. C. pomaga M. C. w prowadzeniu gospodarstwa domowego, a z drugiej – że faktycznie przebywa on od dłuższego czasu za granica. Powód zdaje się jednak nie dostrzegać, że przyjęcie iż pozwany trwale opuścił nieruchomość powoda, skutkować musi nie tylko ustaleniem – zgodnie z jego oczekiwaniem – że jego uprawnienie do współkorzystania ze służebności mieszkania na podstawie art. 301 § 1 k.p.c. wygasło, ale także ustaleniem, że nie sprawuje on faktycznego władztwa nad nieruchomością powoda.

W powyższym kontekście wymaga podkreślenia, że roszczenie windykacyjne właściciela, oparte na art. 222 § 1 k.c., może być uznane za uzasadnione tylko w stosunku do posiadacza nieruchomości, który ponadto nie legitymuje się prawem do posiadania. Zgodnie z ww. przepisem, popierając roszczenie o eksmisję, powód, bezspornie będący właścicielem przedmiotowej nieruchomości, powinien więc udowodnić przede wszystkim okoliczność, że pozwany faktycznie włada przedmiotem jego własności. Tymczasem nie było i nie ma sporu pomiędzy stronami co do tego, że Ł. C. najpóźniej od lipca 2017 r. przebywa stale w Islandii, co w istocie takie ustalenie wyklucza. Materiał dowodowy sprawy, ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd Rejonowy, jak również treść apelacji nie dają przy tym podstaw do przyjęcia, że prawo własności powoda doznaje aktualnie ograniczenia polegającego na pozbawieniu go przez pozwanego posiadania przedmiotowej nieruchomości w jakimkolwiek zakresie, a także w innej formie niż poprzez zamieszkiwanie. Materiał dowodowy sprawy nie daje w szczególności podstaw do ustalenia, by ograniczenie takie wiązać z pozostawieniem przez pozwanego na tej nieruchomości, należących do niego rzeczy. Biorąc zatem za podstawę bezsporny w tym zakresie stan faktyczny istniejący w dacie orzekania (art. 316 § 1 w zw. z art. 391 § 1 k.p.c.), Sąd Okręgowy stwierdza, że powodowi nie przysługuje względem pozwanego roszczenie wydobywcze (windykacyjne).

W konsekwencji powyższego zbędne jest szczegółowe odnoszenie się do pozostałych zarzutów apelacji dotyczących roszczenia windykacyjnego, aczkolwiek – tylko na marginesie – nie sposób odmówić racji także zarzutowi wewnętrznej sprzeczności pisemnych motywów wyroku w tej części, czy zarzutowi naruszenia art. 5 k.c. przez jego zastosowanie w sprawie. W tej ostatniej kwestii wywody skarżącego są jednak o tyle chybione, że – wbrew jego stanowisku - nadużycie prawa podmiotowego sąd obowiązany jest brać pod uwagę z urzędu, niemniej dopiero wówczas, gdy inne sposoby obrony przed uprawnionym roszczeniem zawiodą. W niniejszej sprawie klauzula generalna wynikająca z tego przepisu nie powinna więc być przez Sąd Rejonowy w ogóle rozważana wobec stanowczego przyjęcia przez ten Sąd, że powództwo o eksmisję jest nieuzasadnione z uwagi na skuteczne wobec właściciela uprawnienie pozwanego do władania rzeczą.

Kwestia związania prawomocnym wyrokiem wydanym w sprawie I C 1730/14 przedstawia się nieco inaczej w odniesieniu do roszczenia właściciela o wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z nieruchomości w okresie, w którym pozwany nią faktycznie władał. Roszczenie takie wymaga, co do zasady, wykazania przez powoda tożsamych przesłanek, co roszczenie windykacyjne, tj.: tytułu własności do nieruchomości i tego, że posiadanie pozwanego było bezprawne. Wcześniejsze orzeczenie w przedmiocie żądania eksmisji w sprawie pomiędzy tymi samymi stronami, które są obecnie stronami procesu o zapłatę za bezumowne korzystanie, skutkuje tym, że, w niezmienionych okolicznościach faktycznych, sąd w kolejnym postępowaniu zobowiązany jest przyjąć, iż istotne z punktu widzenia zasadności żądania zagadnienie kształtuje się tak, jak to zostało ustalone w prawomocnym wyroku. Oznacza to niedopuszczalność ponownej analizy prawnej, a także prowadzenia postępowania dowodowego co do okoliczności objętych uprzednim prawomocnym rozstrzygnięciem. Tak więc, Sądy obu instancji w sprawie niniejszej są niewątpliwie związane, z mocy art. 365 § 1 k.p.c., oceną Sądu Rejonowego w Białymstoku wyrażoną w sprawie I C 1730/14 o eksmisję, że faktyczne władanie przez pozwanego nieruchomością powoda mieszczące się w okresie, którego dotyczy roszczenie o odszkodowanie za bezumowne korzystanie miało podstawę prawną w art. 301 § 1 k.c..

W konsekwencji Sąd Rejonowy słusznie uznał, że roszczenie o odszkodowanie za bezumowne korzystanie przez pozwanego z własności powoda nie znajduje oparcia w przepisach prawa rzeczowego. Wyjaśnienia wymaga, że odesłanie z art. 230 k.c. dotyczy tylko takiego posiadacza zależnego, który, wykonując władztwo nad rzeczą, nie ma do tego prawa skutecznego względem właściciela. Przepis ten jest elementem regulacji rozliczeń związanych z realizacją roszczenia windykacyjnego. Wobec tego, że roszczenie windykacyjne przysługuje właścicielowi jedynie w stosunku do posiadacza, który nie ma względem właściciela skutecznego prawa do władania rzeczą (art. 222 § 1 k.c.), to konsekwentnie również uregulowanie zawarte w art. 230 k.c. dotyczyć może wyłącznie posiadacza zależnego, niemającego prawa do rzeczy znajdującej się w jego władaniu (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 lutego 2019 r. I CSK 803/17). Skoro więc, jak zostało to wiążąco w sprawie I C 1730/14, korzystanie w przeszłości przez pozwanego z nieruchomości powoda miało, z mocy art. 301 § 1 k.c., oparcie w umowie z dnia 21 czerwca 2002 roku ustanawiającej nieodpłatną służebność mieszkania na rzecz M. C., to tym samym wykluczone jest zastosowanie w odniesieniu do tego okresu regulacji z zakresu prawa rzeczowego o rozliczeniach z tytułu posiadania rzeczy (art. 224 – 225 k.c.).

W ocenie Sądu Okręgowego korzystanie przez „przyjętego na mieszkanie” na podstawie art. 301 § 1 k.c. z przedmiotu służebności należy postrzegać jako sposób wykonywania służebności przez uprawnioną ze stosunku służebności, a nie jako źródło odrębnego stosunku prawnego między przyjętym na mieszkanie (domownikiem uprawnionego) a właścicielem. Tym samym korzystanie przez pozwanego z mieszkania, mające podstawę prawną i stanowiące element wykonywania służebności przez M. C., nie doprowadziło do powstania po stronie pozwanego własnego zobowiązania do zapłaty na rzecz powoda wynagrodzenia za korzystanie z jego nieruchomości. Ewentualne roszczenia z tego tytułu właściciel mógłby w takiej sytuacji kierować tylko wobec osoby uprawnionej z tytułu służebności mieszkania i to tylko o tyle, o ile miałyby one podstawę w umowie o ustanowieniu służebności i, z mocy odesłania z art. 302 § 2 k.c., w przepisach o użytkowaniu przez osoby fizyczne. Tylko na marginesie zatem należy zauważyć, że służebność mieszkania ustanowiona została na rzecz M. C. nieodpłatnie. Również w tym zakresie (co wynagrodzenia za korzystanie), mimo częściowo odmiennej argumentacji, zaskarżone orzeczenie odpowiada prawu.

Sąd Okręgowy, choć również z inną argumentacją, podzielił ostatecznie stanowisko Sąd Rejonowego także co do braku podstaw do uwzględnienia roszczeń powoda o zwrot części kosztów utrzymania nieruchomości oraz poniesionych przez niego nakładów na tę nieruchomość. O ile rację ma skarżący, że ciężar dowodu spełnienia zobowiązania z reguły spoczywa na obowiązanym, powstaje on jednak tylko w odniesieniu do zobowiązań istniejących. Tymczasem, mając na uwadze sytuację prawną pozwanego, którego – jak już wyżej wyjaśniono – na tle współkorzystania z przedmiotowej nieruchomości nie łączył żaden stosunek prawnorzeczowy ani zobowiązaniowy z jej właścicielem, nie sposób dopatrzeć się w tym stanie faktycznym i prawnym podstawy materialnoprawnej kierowanych wobec pozwanego roszczeń o zapłatę. Również tego rodzaju roszczenia (o zwrot nakładów i ciężarów związanych z utrzymaniem rzeczy) mogą być przez właściciela formułowane wobec strony umowy służebności, na zasadach określonych w pierwszym rzędzie w umowie, a w ich braku, na podstawie art. 302 § 2 k.c., odsyłającego do odpowiedniego stosowania w tym zakresie przepisów o użytkowaniu przez osoby fizyczne. Okoliczności faktyczne, do których nawiązywał Sąd Rejonowy oraz dotyczące ich zarzuty apelacji nie miały wobec powyższego znaczenia dla rozstrzygnięcia w tej części. Ewentualna partycypacja pozwanego w ciężarach i nakładach związanych z nieruchomością mogłaby mieć znaczenie w wewnętrznym stosunku pomiędzy „przyjętym na mieszkanie” na podstawie art. 301 § 1 k.c. pozwanym a M. C.. Jednakże tylko ona, jako strona umowy o ustanowienie służebności mogłaby być także stroną ewentualnych zobowiązań wynikających z relacji prawnej z właścicielem nieruchomości.

Trafnie natomiast zakwalifikował Sąd pierwszej instancji roszczenie o zapłatę odszkodowania w kwocie 5000 zł za szkodę w mieniu, jako oparte na art. 415 k.c.. Nie budzi też zastrzeżeń ocena Sądu, że powód nie wykazał ogólnych przesłanek deliktowej odpowiedzialności odszkodowawczej, do których należą wina pozwanego, adekwatny związek przyczynowy pomiędzy jego bezprawnym działaniem bądź zaniechaniem i powstanie szkody. Poza ogólnie sformułowanym zarzutem błędnej wykładni prawa i oceny materiału dowodowego również w odniesieniu do „poniesionych strat spowodowanych czynami pozwanego” (w piśmie powoda z 25 marca 2019 r.), apelacja nie zawierała w tym zakresie żadnej argumentacji, do której mógłby się odnieść Sąd II instancji, a więc również w tym zakresie nie mogła ona odnieść skutku.

Reasumując, zaskarżone orzeczenie, mimo odmiennej argumentacji, odpowiadało prawu zaś apelacja powoda, jako niezawierająca uzasadnionych podstaw, podlegała w całości oddaleniu na mocy art. 385 k.p.c..

O kosztach postępowania odwoławczego orzeczono zgodnie z regułą odpowiedzialności za wynik sprawy – na podstawie art. 98 § 1 k.p.c. i § 2 pkt 5 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz. U. poz. 1800 ze zm.).. O kosztach pomocy prawnej z urzędu orzeczono na podstawie § 8 pkt 5 w zw. z § 16 ust. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu (Dz. U. z 2019 roku, poz. 18 t.j.).