Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Białymstoku

POSTANOWIENIE

Dnia 28 września 2023 r.

Sąd Okręgowy w Białymstoku II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

Przewodniczący:	Sędzia Jolanta Klimowicz-Popławska
Sędziowie:	Barbara Puchalska Bogdan Łaszkiewicz
Protokolant:	Magdalena Warpechowska

po rozpoznaniu w dniu 21 września 2023 r. w Białymstoku

na rozprawie

sprawy z wniosku Skarbu Państwa - Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasów Państwowych Nadleśnictwa S.

z udziałem notariusz A. N.

w przedmiocie odmowy dokonania czynności notarialnej

na skutek zażalenia wnioskodawcy na odmowę dokonania czynności notarialnej

przez notariusz A. N., objętą protokołem notarialnym z dnia 11 kwietnia 2023 r., Repertorium (...)

postanawia:

I.  oddalić zażalenie;

II.  stwierdzić, że zainteresowani ponoszą we własnym zakresie koszty postępowania zażaleniowego związane ze swym udziałem w sprawie.

UZASADNIENIE

Notariusz A. N. prowadząca Kancelarię Notarialną w S. w dniu 11 kwietnia 2023 roku sporządziła protokół stwierdzający odmowę dokonania czynności notarialnej Repertorium (...), w którym na podstawie art. art. 81 w zw. z art. 95e § 2 pkt. 4 ustawy z dnia 14 lutego 1991 roku – Prawo o notariacie, odmówiła Nadleśnictwu S. dokonania czynności notarialnej w postaci przyjęcia oświadczenia o wykonaniu prawa wykupu nieruchomości leśnej, położonej w obrębie (...) K., gmina S., powiat (...), województwo (...), składającej się z działek oznaczonych w ewidencji gruntów numerem (...) i (...) o łącznej powierzchni 4,2878 ha z uwagi na brak przesłanek z art. 37b ustawy o lasach. Notariusz wskazała, że Lasom Państwowym został omyłkowo przesłany wypis z aktu notarialnego, a tymczasem Lasom Państwowym nie przysługiwało uprawnienie wynikające z powołanego przepisu, gdyż nabywcami nieruchomości są dotychczasowe współwłaścicielki nieruchomości, a zatem nie nastąpiło wtórne nabycie przez inne podmioty.

Zażalenie na powyższą odmowę dokonania czynności notarialnej wniósł wnioskodawca Skarb Państwa – Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe Nadleśnictwo S., zarzucając błędne ustalenie przez notariusza, że Lasom Państwowym nie przysługuje prawo do wykonania prawa nabycia nieruchomości leśnej ze względu na brak wtórnego nabycia przez inne osoby nieruchomości w umowie o dział spadku i zniesienie współwłasności pomimo tego, że uzyskanie własności nieruchomości w drodze zniesienia współwłasności jest nabyciem nieruchomości w drodze innej umowy niż umowa sprzedaży i Lasom Państwowym przysługuje prawo do nabycia tej nieruchomości za zapłatą równowartości pieniężnej zgodnie z art. 37a ust. 2 pkt. 1 ustawy o lasach.

W uzasadnieniu zażalenia skarżący podnosił, iż stanowisko notariusza jest całkowicie bezzasadne i nie znajduje oparcia w prawie. Wskazał, że nie ma żadnych podstaw do tego by twierdzić, że w przypadku umowy o zniesieniu współwłasności nieruchomości leśnej Lasom Państwowym nie przysługuje prawo nabycia nieruchomości za zapłatą równowartości pieniężnej, jeżeli osoby, między którymi dochodzi do zniesienia współwłasności nie są osobami bliskimi w rozumieniu art. 37a ust. 4 ustawy o lasach. Zaznaczył, że w każdym przypadku zniesienia współwłasności właścicielem/współwłaścicielami staną się osoby będące dotychczas współwłaścicielami nieruchomości. Skarżący powołał się na pogląd doktryny, zgodnie z którym bez względu na zastosowany sposób zniesienia współwłasności, umowa taka stanowi rozporządzenie nieruchomością, kończąc się nabyciem wyodrębnionych części rzeczy przez poszczególnych współwłaścicieli (w razie podziału rzeczy wspólnej) lub nabyciem wyłącznej własności całej rzeczy przez jednego ze współwłaścicieli lub osobę trzecią (w razie sprzedaży). Zdaniem skarżącego zniesienie współwłasności i uzyskanie na skutek takiej umowy prawa własności do określonej nieruchomości stanowi zatem nabycie w rozumieniu art. 37a ust. 2 pkt. 1 ustawy o lasach i uzasadnia prawo wykupu przedmiotowych nieruchomości przez wnioskodawcę.

Na tej podstawie skarżący domagał się:

1)  uchylenia odmowy dokonania czynności notarialnej i nakazania notariuszowi dokonania czynności notarialnej polegającej na przyjęciu oświadczenia skarżącego o wykonaniu prawa nabycia nieruchomości leśnej, położonej w obrębie (...) K., gmina S., powiat (...), województwo (...), składającej się z działek oznaczonych w ewidencji gruntów numerem (...) i (...) o łącznej powierzchni 4,2878 ha,

2)  zasądzenia na rzecz skarżącego kosztów sądowych, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia wydania postanowienia do dnia zapłaty;

3)  przeprowadzenia dowodu z załączonych do zażalenia dokumentów dla wykazania faktu zgodności z prawem czynności polegającej na złożeniu oświadczenia o wykonaniu uprawnienia z art. 37a ust. 2 pkt. 1 ustawy o lasach oraz niezasadnej odmowy dokonania czynności notarialnej.

W odpowiedzi na zażalenie notariusz A. N. wniosła o jego oddalenie. Wskazała, że brak jest podstaw prawnych do dokonania czynności notarialnej, której domaga się skarżący. Zaznaczyła, że podziela pogląd prezentowany w doktrynie, zgodnie z którym umowa znosząca współwłasność nieruchomości, na skutek której nieruchomość nabywana jest przez jednego z dotychczasowych współwłaścicieli, nie ma charakteru nabycia gruntów w rozumieniu art. 37a ust. 2 pkt. 1 ustawy o lasach. Powołała się również na stanowisko judykatury, zgodnie z którym w ramach takiej umowy dochodzi do specyficznego przekształcenia prowadzącego od wielości uprawnionych podmiotów do jednopodmiotowej własności, a więc zupełnie inaczej niż przy klasycznym nabyciu własności, kiedy nabywający nie był wcześniej podmiotem tego prawa.

Notariusz A. N. podniosła ponadto, iż w jej ocenie, celem ustawodawcy wprowadzającego powyższy przepis ustawy, nie było ingerowanie w zniesienie współwłasności w sposób, który godziłby w konstytucyjne prawa przysługujące współwłaścicielowi, który w ramach tego rodzaju umowy zniesienia współwłasności, nie dokonując żadnej czynności posiadanym już w dacie umowy udziałem w prawie, zyskuje jedynie większy udział w dotychczasowym wspólnym prawie. Stwierdziła, że przy interpretacji powołanego przepisu zaprezentowanej przez skarżącego okazałoby się, że prawo wykupu obejmowałoby również udział współwłaściciela, który nie dokonuje żadnego rozporządzenia swoim udziałem, a nawet tego, który nie bierze udziału w częściowym zniesieniu współwłasności. Powyższa wykładnia przepisu godzi, według uczestniczki postępowania, w dyspozycję art. 64 Konstytucji RP, natomiast w doktrynie i orzecznictwie brak jest jednoznacznego stanowiska co do interpretacji pojęcia nabycia nieruchomości w rozumieniu art. 37a ust. 2 pkt. 1 ustawy o lasach.

SĄD OKRĘGOWY USTALIŁ I ZWAŻYŁ CO NASTĘPUJE:

Zażalenie nie zasługiwało na uwzględnienie.

W ocenie Sądu Okręgowego, w okolicznościach niniejszej sprawy, nie zachodziły przesłanki art. 37a ust. 2 pkt. 1 ustawy z dnia 28 września 1991 roku o lasach (t.j. Dz. U. z 2023 roku, poz. 1356) – dalej u.o.l., skutkujące powstaniem po stronie skarżącego prawa do nabycia przedmiotowej nieruchomości leśnej, co uzasadniało odmowę dokonania postulowanej czynności notarialnej.

W pierwszej kolejności należy wskazać, że objęta protokołem notarialnym Repertorium (...) odmowa dokonania czynności notarialnej, stanowiąca przedmiot zażalenia w niniejszej sprawie, zapadła na gruncie zawartej w dniu 6 marca 2023 roku umowy o dział spadku i zniesienie współwłasności, sporządzonej przez notariusz A. N. prowadzącą Kancelarię Notarialną w S. oznaczonej w Repertorium A numerem (...) (k. 12-16). Przedmiot umowy stanowiła nieruchomość leśna (w ewidencji gruntów oznaczona symbolem LsV tj. lasy - w rozumieniu Rozporządzenia Ministra (...), Pracy i (...) w sprawie ewidencji gruntów i budynków z dnia 27 lipca 2021 roku (Dz. U. z 2021 roku, poz. 1390), położona w obrębie (...) K., gmina S., powiat (...), województwo (...), składająca się z działek oznaczonych w ewidencji gruntów numerem (...) o powierzchni 2,1437 ha i (...) o powierzchni 2,1441 ha, dla której nie jest prowadzona księga wieczysta. Opisana nieruchomość stanowiła uprzednio przedmiot współwłasności w udziałach po ½ części S. P. i P. P.. Jak wynika z § 1 ust. 2 aktu notarialnego S. P. nabył swój udział w przedmiotowej nieruchomości na podstawie art. 1, 5 i 12 ustawy z dnia 26 października 1971 roku o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych (Dz.U. Nr 27, poz. 250), co stwierdza ostateczny akt własności ziemi z dnia 18 października 1973 roku, Nr (...).(...). (...) (...), w dacie nabycia S. P. był kawalerem. S. P. zmarł dnia (...) roku, a spadek po nim na podstawie ustawy nabyły siostry: H. K., M. W., K. U. z udziałami po 1/3 części każda z nich, co zostało potwierdzone zarejestrowanym aktem poświadczenia dziedziczenia, sporządzonym przez notariusz A. N. prowadzącą Kancelarię Notarialną w S., dnia 30 września 2019 roku, za numerem Rep (...).

Jak wynika z aktu notarialnego, pozostały udział w ½ części w przedmiotowej nieruchomości nabyła K. P. na podstawie prawomocnego postanowienia Sądu Rejonowego w Sokółce z dnia 15 października 1985 roku, sygn. akt I Ns 187/85 w sprawie o dział spadku po P. P., które zostało uzupełnione postanowieniem Sądu Rejonowego w Sokółce z dnia 8 grudnia 1986 roku, sygn. akt I Ns 484/86.

Mocą aktu notarialnego Rep (...) H. K., M. W., K. U. dokonały działu spadku po S. P., bez spłat i dopłat, w ten sposób, że cały przysługujący im łącznie udział, wynoszący ½ części w przedmiotowej nieruchomości leśnej nabyła K. U. w całości ( §2.1 aktu notarialnego). Następnie K. U. i K. W. dokonały nieodpłatnego zniesienia współwłasności, w ten sposób, że nieruchomość leśną oznaczoną numerem geodezyjnym (...) o powierzchni 2,1437 ha nabyła K. U. w całości, zaś nieruchomość leśną oznaczoną numerem geodezyjnym (...) o powierzchni 2,1441 ha nabyła K. W. w całości (§3 aktu notarialnego). Wartość nieruchomości objętej aktem notarialnym strony ustaliły na kwotę 100.000 złotych i oświadczyły, iż odpowiada ona wartości rynkowej, a wartość każdej z działek będących przedmiotem umowy określiły na kwotę po 50.000 złotych (§4.1 aktu notarialnego). W §4 ust. 2 aktu notarialnego K. W. i K. U. oświadczyły, że w związku zawarciem umów objętych aktem notarialnym nie dochodzi między nimi do żadnych rozliczeń finansowych (spłat i dopłat). W §9 aktu notarialnego notariusz poinformowała stawających m.in. o treści art. 37a ust. 2 pkt. pkt. 2 ustawy o lasach wskazując, że jeśli nabycie gruntu, oznaczonego w ewidencji jako las, następuje w wyniku innej umowy niż umowa sprzedaży, Lasy Państwowe reprezentujące Skarb Państwa mogą złożyć oświadczenie o nabyciu tego gruntu za zapłatą równowartości pieniężnej, przy czym niezwłocznego zawiadomienia o umowie dokonuje zbywca, a uprawnienie do nabycia może być wykonane w terminie miesiąca od dnia otrzymania przez nadleśniczego zawiadomienia o treści umowy. Z treści aktu notarialnego wynika, że stawające wniosły o to by notariusz za zwrotnym poświadczeniem odbioru doręczyła do właściwego miejscowo nadleśnictwa tj. Nadleśnictwa C., zawiadomienie o treści niniejszej umowy, przesyłając wypis aktu notarialnego.

Należy wskazać, co wynika z dowodów dokumentowych złożonych przez skarżącego, iż Nadleśnictwo C. w dniu 13 marca 2023 roku przesłało według właściwości Nadleśnictwu S. wypis aktu notarialnego Repertorium (...) z dnia 6 marca 2023 roku dotyczący umowy o dział spadku i zniesienie współwłasności dla nieruchomości będących w zasięgu terytorialnym Nadleśnictwa S. (k. 9), a dokument ten został doręczony Nadleśnictwu S. w dniu 16 marca 2023 roku (k. 10). Następnie w dniu 20 marca 2023 roku Nadleśnictwo S. zwróciło się do Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych z wnioskiem o wyrażenie zgody na wykup przedmiotowych nieruchomości leśnych (k. 20) i taka zgoda została wyrażona przez uprawniony organ w dniu 3 kwietnia 2023 roku (k. 23). Następnie, w dniu 4 kwietnia 2023 roku Nadleśnictwo S. skierowało do notariusz A. N. pismo z informacją o wykonaniu prawa wykupu w/w nieruchomości i zwróciło się o ustalenie terminu złożenia oświadczenia o wykupie, zgodnie z terminami określonymi w ustawie o lasach (tj. do dnia 15 kwietnia 2023 roku) – k. 26. W odpowiedzi w dniu 11 kwietnia 2023 roku notariusz A. N. odmówiła dokonania postulowanej czynności notarialnej (k. 29). Powyższe okoliczności faktyczne nie były kwestionowane przez zainteresowanych i nie budziły wątpliwości Sądu Okręgowego.

Wbrew zarzutom zażalenia, w przekonaniu Sądu Odwoławczego, na gruncie tak ustalonego stanu faktycznego, nie było podstaw do sporządzenia aktu notarialnego obejmującego przyjęcie oświadczenia woli skarżącego o nabyciu nieruchomości leśnych oznaczonych numerami geodezyjnymi (...) o łącznej powierzchni 4,2878 ha w trybie art. 37a ust.2 pkt. 1 u.o.l. Do powyższego wniosku prowadzi systemowa wykładnia wskazanego przepisu.

Powołany przepis stanowi, iż w sytuacji, gdy nabycie gruntu, o którym mowa w ust. 1 pkt 1 oznaczonego jako las w ewidencji gruntów i budynków, następuje w wyniku zawarcia umowy innej niż umowa sprzedaży - Lasy Państwowe reprezentujące Skarb Państwa mogą złożyć oświadczenie o nabyciu tego gruntu za zapłatą równowartości pieniężnej.

Należy zaznaczyć, że opisana regulacja została wprowadzona do ustawy o lasach ustawą zmieniającą z dnia 13 kwietnia 2016 roku (Dz.U. z 2016 roku, poz. 586). Nowelizacja ustawy wprowadziła, wzorem ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego, nowe mechanizmy kontroli obrotu nieruchomościami leśnymi w postaci prawa pierwokupu Skarbu Państwa dotyczącego lasów w przypadku sprzedaży gruntu leśnego (art. 37a ust. 1 u.o.l.) oraz prawo wykupu (nabycia) w przypadku, gdy nabycie takiego gruntu nastąpiło w wyniku zawarcia innej umowy niż umowa sprzedaży lub na skutek jednostronnej czynności prawnej (art. 37a ust. 2 pkt. 1 i 2 u.o.l.). Ustawodawca przewidział wyłączenie powstanie prawa pierwokupu i wykupu (nabycia) w między innymi sytuacji, gdy nabywcami gruntu leśnego są osoby bliskie (art. 37a ust. 4 pkt. 1a-d u.o.l.), a także w przypadku dziedziczenia (art. 37a ust. 4 pkt. 2 u.o.l.).

Zarówno w doktrynie, jak i w orzecznictwie przyjmuje się, że tak prawo pierwokupu, jak i prawo wykupu (nabycia), stanowią istotne ograniczenie autonomii woli stron umowy i swobody kontraktowania, sprowadzają się bowiem do ograniczenia właściciela w zakresie swobodnego rozporządzania swoją rzeczą, czy prawem, gdyż po jego stronie powstaje obowiązek respektowania prawa przysługującego uprawnionemu. Wymienione instytucje ingerują w konstytucyjnie chronione prawo własności (art. 64 Konstytucji RP), stąd wykładnia przepisów przewidujących powyższe uprawnienia winna być dokonywana przy uwzględnieniu art. 64 ust. 3 Konstytucji, zgodnie z którym własność może być ograniczona tylko w drodze ustawy i tylko w zakresie, w jakim nie narusza ona istoty prawa własności. Uzasadniony jest zatem postulat, by nie interpretować norm art. 37a u.o.l. w sposób nadmiernie ograniczający własność zbywcy nieruchomości tj. sprzecznie z chronioną konstytucyjnie istotą własności i nieproporcjonalnie do publicznoprawnych celów ustawy o lasach (tak Sąd Apelacyjny w Szczecinie w uzasadnieniu wyroku z dnia 28 lutego 2022 roku, I ACa 831/21). Również w doktrynie podkreśla się celowość ostrożnościowej interpretacji regulacji ustawy o lasach w zakresie unormowań dotyczących prawa pierwokupu i prawa wykupu (nabycia) z uwagi na respektowanie podstawowych wartości przy obrocie nieruchomościami, jakimi są pewność prawa, pewność nabycia prawa i zapewnienie bezpieczeństwa transakcji (J. Bieluk, Komentarz do Ustawy o lasach, C.H.Beck 2017).

Zdaniem Sądu Odwoławczego dokonanie wykładni omawianej regulacji ustawy o lasach, zgodnie ze wskazanymi wyżej założeniami, prowadzi do wniosku, iż przepis art. 37a ust. 2 pkt. 1 u.o.l. nie znajduje zastosowania w realiach niniejszej sprawy, w odniesieniu do zawartej przez K. W. i K. U. umowy zniesienia współwłasności nieruchomości leśnej. Trzeba natomiast zaznaczyć, że działanie powyższego przepisu, skutkujące powstaniem prawa do nabycia gruntu leśnego przez Lasy Państwowe reprezentujące Skarb Państwa nie dotyczyło bezsprzecznie umowy o dziale spadku po S. P., zawartej między H. K., M. W. i K. U.. Wobec tego, że w/w są osobami bliskimi (siostrami) w rozumieniu art. 31a ust. 4 pkt. 1 u.o.l., możliwość złożenia przez Lasy Państwowe oświadczenia o nabyciu gruntu w trybie art. 37a ust. 2 pkt. 1 u.o.l. została wyłączona.

Należy zauważyć, że kwestia określenia rodzaju umów „innych niż umowa sprzedaży”, objętych dyspozycją omawianego przepisu i skutkujących powstaniem prawa nabycia gruntu przez uprawniony podmiot, stanowiła przedmiot rozważań w orzecznictwie i doktrynie już od czasu wprowadzenia do polskiego sytemu prawnego prawa wykupu (nabycia) nieruchomości rolnej przez Agencję Nieruchomości Rolnej, wraz z wejściem w życie Ustawy z dnia 11 kwietnia 2003 roku o kształtowaniu ustroju rolnego (t.j. Dz.U. z 2022 roku, poz.2569) – dalej u.k.u.r. Powyższe uprawnienie zostało uregulowane między innymi w art. 4 ust. 1 pkt. 1 u.k.u.r., gdzie jako warunek jego powstania przewidziano nabycie nieruchomości rolnej w wyniku zawarcia umowy innej niż umowa sprzedaży, którą to konstrukcję analogicznie powiela regulacja zawarta w art. 37a ust. 2 pkt. 1 u.o.l.

Na gruncie ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego zasadniczo przyjmowano w doktrynie i orzecznictwie, że chodzi o wszystkie umowy przenoszące własność, bez względu na ich typ i szczególny charakter prawny. Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 18 marca 2010 roku w sprawie K 8/08 (Dz.U. 2010, Nr 48, poz. 4227), w którym na wniosek Rzecznika Praw Obywatelskich badał zgodność art. 4 u.k.u.r. z Konstytucją wskazał, że w orzecznictwie sądowym, w szczególności w judykaturze Sądu Najwyższego, wyjaśniono, że art. 4 ust. 1 u.k.u.r. ma bardzo szerokie zastosowanie i choć organy stosowania prawa nie sformułowały ich wyczerpującego katalogu, to z całą pewnością chodzi tu o umowy zobowiązująco-rozporządzające przenoszące własność nieruchomości rolnej, tj. umowy darowizny (zob. postanowienie SN z 10 listopada 2005 r., sygn. akt V CK 249/05), zamiany, dożywocia, a także umowy spółki regulujące problematykę wniesienia własności ziemi rolnej jako aportu, jak i umowy o skutku wyłącznie rzeczowym, zawierane w celu wykonania już istniejącego zobowiązania, tj. przeniesienia własności nieruchomości, np. w celu zwolnienia się z długu wynikającego z umowy pożyczki (zob. postanowienie SN z 27 października 2004 r., sygn. akt IV CK 121/04, OSNC nr 11/2005, poz. 191), umowy przeniesienia własności zawierane w wykonaniu obowiązku ustawowego określonego w art. 231 k.c. lub roszczenia na podstawie art. 151 k.c., umowy o podział majątku dorobkowego między byłymi małżonkami, której przedmiotem są nieruchomości rolne, a także umowy zbycia udziału w spadku obejmującym gospodarstwo rolne (art. 1070 ¹ k.c. wprowadzony ustawą z 2003 r. nakazuje stosować w takich sytuacjach odpowiednio art. 4 u.k.u.r.).

Wymaga jednak podkreślenia, że jednocześnie Trybunał Konstytucyjny zaakcentował, że jego uzasadnione wątpliwości budzi powstanie prawa nabycia (wykupu) nieruchomości w przypadku umownego zniesienia współwłasności nieruchomości rolnej ze względu na sporną kwestię kwalifikacji takiej czynności prawnej w ogóle jako czynności rozporządzającej, a także co do umowy dożywocia. Trybunał Konstytucyjny zaznaczył przy tym, że w dacie orzekania dysponował informacją, że Agencja Nieruchomości Rolnych nie korzystała dotychczas ze swojego uprawnienia w sytuacji zawarcia umów innych niż umowy darowizny, umowy wniesienia nieruchomości rolnej jako aportu do spółki oraz umowy pożyczki zabezpieczone przewłaszczeniem nieruchomości rolnej.

Co istotne, w literaturze, mimo przyjęcia co do zasady koncepcji szerokiego katalogu umów „innych niż umowa sprzedaży” prowadzących do powstania prawa nabycia nieruchomości rolnych na podstawie art. 4 u.k.u.r.. akcentowano problemy co do umów, które ze swej natury polegają na określonej relacji związanej z wzajemnym zaufaniem, bliskością, szczególnymi świadczeniami, np. umowa dożywocia (zob. M. Stańko, Zakres przedmiotowy art. 4, s. 120; Bieluk, Komentarz, 2019, s. 283). Podkreślano, że niezależnie od tego, że tego rodzaju umowy nie zostały wyłączone w art. 4 u.k.u.r. , zasadne jest przyjęcie, zważywszy na cel ustawy, iż uprawniony organ nie powinien w takim wypadku korzystać z prawa nabycia w odniesieniu do nabycia nieruchomości rolnych w wyniku tego rodzaju umów.

Należy zauważyć, że sygnalizowane w cytowanym wyroku Trybunału Konstytucyjnego wątpliwości, co do umów zniesienia współwłasności w kontekście stosowania art. 4 u.k.u.r. znajdują odzwierciedlenie w niejednolitym poglądzie doktryny w zakresie uznania, że z nabyciem nieruchomości mamy do czynienia w każdym wypadku umownego zniesienia współwłasności. W literaturze nie budzi wątpliwości, że w sytuacji zniesienia współwłasności poprzez przyznanie (sprzedaż) nieruchomości na rzecz osoby spoza kręgu współwłaścicieli, następuje klasyczne nabycie własności nieruchomości. W takim wypadku własność rzeczy wspólnej przechodzi na osobę, która nie była podmiotem wspólnego prawa. Inaczej rzecz się ma, gdy do zniesienia współwłasności w częściach ułamkowych dochodzi poprzez przyznanie własności nieruchomości jednemu ze współwłaścicieli lub przez podział w naturze. W odniesieniu do takich wypadków podkreślana jest koncepcja niepodzielności wspólnego prawa, zgodnie z którą współwłaścicielom niepodzielnie przysługuje wspólne prawo własności (E. Gniewek, System prawa prywatnego, tom 3 Prawo rzeczowe, Warszawa 2013, s. 672-675). W takiej sytuacji równocześnie każdy ze współwłaścicieli jest podmiotem odrębnego prawa podmiotowego w postaci udziału we współwłasności, który występuje niejako równolegle do wspólnego prawa, przy czym udział nie stanowi wycinka tego prawa. Powyższa koncepcja pozostaje w zgodzie z ustawową definicją współwłasności, według której współwłasność zachodzi wówczas, gdy „własność tej samej rzeczy może przysługiwać niepodzielnie kilku osobom” (art. 195 k.c.), a także wyjaśnia dopuszczalność odrębnego rozporządzania udziałami we współwłasności - art. 198 k.c. ( tak B. Swaczyna, Umowne zniesienie współwłasności nieruchomości, Warszawa 2004, s. 176 oraz Rejent nr. 7, lipiec 2017 roku, s. 81 – 83). W konsekwencji przyjmuje się, że zniesienie współwłasności przez przyznanie prawa jednemu ze współwłaścicieli nie oznacza nabycia prawa. Skoro każdy ze współwłaścicieli jest podmiotem wspólnego prawa „w całości”, to przyznanie mu tego prawa nie stanowi z jego punktu widzenia nabycia prawa, a jedynie wyłączenie ze wspólności pozostałych współwłaścicieli. Z kolei w przypadku zniesienia współwłasności przez podział rzeczy, wprawdzie dochodzi do powstania nowych rzeczy, jednak własność do tych nowych rzeczy stanowi surogat partycypacji we wspólnym prawie przysługującym współwłaścicielom. W tym przypadku następuje specyficzne przekształcenie prowadzące od wielości uprawnionych do jednopodmiotowej własności, nie zaś klasyczne nabycie własności nieruchomości polegające na tym, że nabywca wcześniej nie był podmiotem nabywanego prawa. W konsekwencji wskazywano, że w sytuacji umownego zniesienia współwłasności nieruchomości poprzez podział w naturze, jak też w przypadku gdy własność nieruchomości przypada jednemu ze współwłaścicieli, nie jest możliwe uwzględnianie przepisów ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego ( tak B. Swaczyna, Rejent nr. 7, lipiec 2017 roku, s. 81 – 83).

Trzeba zauważyć, że w odniesieniu do ustawy o lasach w doktrynie przyjmuje się koncepcję szerokiego katalogu umów nabycia własności gruntu leśnego „innych niż z umowa sprzedaży”, nie wyłączając z niego umowy o zniesieniu współwłasności (J. Bieluk, Komentarz do Ustawy o lasach, C.H.Beck 2017). Należy jednak zaznaczyć, że powyższy pogląd nie został szczegółowo uzasadniony, inaczej niż cytowane wyżej stanowisko odnoszące się do tożsamej kwestii na gruncie ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego, które Sąd Okręgowy w składzie orzekającym w niniejszej sprawie podziela. Powyższe rozważania - w ocenie Sądu Odwoławczego - pozostają aktualne przy analizie zasadności zastosowania art. 37a ust. 2 pkt. 1 u.o.l. w sytuacji, gdy dochodzi do umownego zniesienia współwłasności gruntu leśnego. Zarówno w przypadku umownego zniesienia współwłasności przez podział w naturze, jak i poprzez przyznanie gruntu jednemu ze współwłaścicieli, w istocie nie dochodzi do nabycia gruntu przez inny podmiot, prawo własności gruntu przypada bowiem dotychczasowemu współwłaścicielowi lub współwłaścicielom. W takim wypadku ingerencja w prawo własności poprzez powstanie po stronie Lasów Państwowych prawa wykupu (nabycia) gruntu leśnego stanowi nieuprawnione ograniczenie prawa podmiotowego dotychczasowego współwłaściciela/współwłaścicieli, którzy na skutek zawartej umowy stają się wyłącznymi właścicielami gruntu.

Należy również zaakcentować, że lektura uzasadnienia projektu ustawy, mocą której została wprowadzona do ustawy o lasach instytucja wykupu (nabycia) gruntu leśnego, prowadzi do wniosku, iż intencją ustawodawcy było aby uprawnienie to powstawało w przypadku zbycia gruntu leśnego przez właściciela (uzasadnienie Rządowego projektu ustawy o zmianie ustawy o lasach – Druk 394). W treści uzasadnienia projektu wskazano m.in. „W przypadku chęci zbycia gruntu właściciel zachowuje podstawowy atrybut swojego prawa własności, tj. prawo do rozporządzania rzeczą – w przypadku bowiem woli zbycia rzecz zostanie zbyta, tyle że nabywcą zostanie Skarb Państwa”. Podkreślano ponadto, że „zastosowanie prawa pierwokupu oraz tzw. prawa wykupu jest jedynym instrumentem, który umożliwi realizację zasadniczego celu ustawy, czyli powiększania areału lasów państwowych. Nie ma bowiem w obowiązującym systemie prawnym innego środka, który zapewniłby, aby podmiot chcący dokonać zbycia gruntu dokonał tego właśnie na rzecz Skarbu Państwa.” Trzeba ponadto zauważyć, że w uzasadnieniu projektu ustawy jako przykłady umów nabycia gruntu „innych niż umowa sprzedaży” wskazano umowy zamiany, darowizny, wniesienia mienia do spółki, nie została natomiast wspomniana umowa zniesienia współwłasności.

Powyższe rozważania uzasadniają w ocenie Sądu Odwoławczego uznanie, iż stanowiąca przedmiot niniejszej sprawy umowa zniesienia współwłasności gruntu leśnego przez K. W. i K. U. nie prowadziła do powstania prawa nabycia tego gruntu przez Skarb Państwa – Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe Nadleśnictwo S.. Na skutek powyższej umowy stawające do umowy, którym przysługiwały udziały po ½ części w działce (...), na skutek umownego zniesienia współwłasności stały się wyłącznymi właścicielkami poszczególnych nieruchomości. I tak K. U. otrzymała działkę oznaczoną numerem geodezyjnym (...) o powierzchni 2,1437 ha, zaś K. W. działkę oznaczoną numerem geodezyjnym (...) o powierzchni 2,1441 ha. Należy zauważyć, że przedmiotowe grunty leśne pozostały w rękach ich dotychczasowych współwłaścicielek, nie sposób zatem, w kontekście przytoczonych wyżej rozważań przyjąć, że w wyniku zawartej umowy nastąpiło nabycie tych gruntów w rozumieniu art. 37a ust. 2 pkt. 1 u.o.l. Warto przy tym zwrócić uwagę, że umowne zniesienie współwłasności nastąpiło bez spłat i dopłat, a wartości nieruchomości, których wyłącznymi właścicielkami stały się K. W. i K. U. są równe, tak jak ich dotychczasowe udziały w nieruchomościach.

Istotnym argumentem przemawiającym za przyjęciem stanowiska, iż w realiach niniejszej sprawy nie powstaje prawo nabycia przedmiotowych gruntów leśnych przez wnioskodawcę jest również zdaniem Sądu Okręgowego okoliczność, że powyższe uprawnienie nie powstałoby w sytuacji, gdyby stawające do aktu współwłaścicielki nieruchomości dochodziły zniesienia współwłasności na drodze sądowej, zgodnie wskazując identyczny sposób wyjścia ze współwłasności. W takim wypadku art. 37a ust. 2 pkt. 1 u.o.l. nie miałby zastosowania, ustawa wyraźnie stanowi, że powyższy przepis dotyczy wyłącznie umownych czynności prawnych, nie zaś orzeczeń sądowych. Podobne stanowisko zajmuje również doktryna, w której wskazuje się, że prawo wykupu na podstawie ustawy o lasach nie obejmuje między innymi sądowego zniesienia współwłasności nieruchomości leśnej (J. Bieluk, Ustaw o lasach, Komentarz, c.H.Beck 2017). Opisany stan rzeczy świadczy o braku pewności działania prawa wobec współwłaścicieli nieruchomości leśnej, którzy decydują się na zniesienie współwłasności. Nie ma uzasadnionych podstaw by różnicować skutki zniesienia współwłasności w postaci powstania prawa wykupu gruntu leśnego, w zależności od tego, czy wyjście ze współwłasności poprzez podział w naturze lub przyznanie własności jednemu ze współwłaścicieli następuje w drodze umownej, czy na skutek orzeczenia sądowego rozstrzygającego zgodny wniosek stron. Nie do zaakceptowania jest sytuacja aby prawo własności dotychczasowych współwłaścicieli, którzy otrzymują grunty leśne w drodze umownego zniesienia współwłasności, podlegało tak istotnemu ograniczeniu w postaci możliwości wykupu tego gruntu przez Lasy Państwowe, podczas gdy przyznanie takiego prawa na skutek orzeczenia sądowego nie powoduje tak znaczącej ingerencji w konstytucyjnie chronione prawo własności.

Mając powyższe na uwadze i uznając omawianą odmowę dokonania czynności notarialnej przez notariusz A. N. za merytorycznie uzasadnioną, Sąd Okręgowy na mocy art. 385 k.p.c. w zw. z art. 397 § 3 k.p.c. i art. 13 § 2 k.p.c. oddalił zażalenie.

O kosztach postępowania zażaleniowego orzeczono na podstawie art. 520 § 1 k.p.c. uznając, że zainteresowani poniosą we własnym zakresie koszty związane ze swym udziałem w sprawie.