Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Białymstoku

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 06 października 2014 roku

Sąd Okręgowy w Białymstoku VIII Wydział Karny Odwoławczy

w składzie Przewodniczący: SSO Marzanna Chojnowska

SSO Krzysztof Kamiński

SSO Dorota Niewińska – spr.

Protokolant: Agnieszka Malewska

Przy udziale prokuratora Bożeny Romańczuk

po rozpoznaniu w dniu 30 września 2014 roku

sprawy M. R. oskarżonego o czyn z art. 190 a § 1 k.k.

na skutek apelacji wniesionej przez prokuratora i oskarżycielkę posiłkową

od wyroku Sądu Rejonowego w Bielsku Podlaskim z dnia 20 lutego 2014 r. (sygn. akt II K 354 /12):

Uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi Rejonowemu w Bielsku Podlaskim do ponownego rozpoznania.

UZASADNIENIE

M. R. został oskarżony o to, że w okresie od 06 czerwca 2011 r. do 10 kwietnia 2012 r. w B. uporczywie nękał M. Z. poprzez wysyłanie do niej wiadomości sms przy użyciu telefonu komórkowego i wiadomości e-mail na adres poczty pokrzywdzonej, co wzbudziło u niej uzasadnione wskazanymi wyżej okolicznościami poczucie zagrożenia i istotne naruszenie jej prywatności, tj. o czyn z art. 190a § 1 k.k.

Wyrokiem z dnia 20 lutego 2014 roku w sprawie II K 354/12 Sąd Rejonowy w Bielsku Podlaskim ustalając, że M. R. w okresie od 06 czerwca 2011 r. do 10 kwietnia 2012 r. w B. uporczywie nękał M. Z. poprzez wysyłanie do niej wiadomości sms przy użyciu telefonu komórkowego i wiadomości e-mail na adres poczty pokrzywdzonej, co wzbudziło u niej uzasadnione wskazanymi wyżej okolicznościami poczucie zagrożenia i istotnie naruszyło jej prywatność, tj. dopuścił się czynu z art. 190a § 1 k.k., na mocy art. 66 § 1 k.k., art. 67 § 1 k.k. warunkowo umorzył postępowanie karne wobec oskarżonego na okres próby wynoszący 2 lata. Ponadto na mocy art. 67 § 3 k.k. zobowiązał oskarżonego do powstrzymania się od kontaktowania się z pokrzywdzoną M. Ż. z domu Z. w jakikolwiek sposób oraz do powstrzymania się do zbliżania do pokrzywdzonej na odległość bliższą niż 5 metrów i zasądził od oskarżonego na rzecz Skarbu Państwa kwotę 100 złotych tytułem opłaty oraz obciążył go pozostałymi kosztami sądowymi.

Apelację od powyższego orzeczenia w całości na niekorzyść oskarżonego złożył prokurator oraz oskarżycielka posiłkowa.

Prokurator przedmiotowemu wyrokowi zarzucił błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia i mający wpływ na jego treść, polegający na uznaniu, że wina i społeczna szkodliwość czynu popełnionego przez M. R. nie były znaczne, jego postawa, warunki osobiste dotychczasowy sposób życia uzasadniały przypuszczenie, że będzie przestrzegał porządku prawnego, w szczególności nie popełni przestępstwa, co w konsekwencji skutkowało decyzją o warunkowym umorzeniu prowadzonego wobec niego postępowania karnego, podczas gdy całokształt materiału dowodowego ujawnionego w toku postępowania uzasadniał skazanie oskarżonego za przypisany mu czyn i wymierzenie mu kary przewidzianej w ustawie karnej. Z związku z powyższym wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

Oskarżycielka posiłkowa wnosząc o zmianę wyroku i orzeczenie wobec oskarżonego kary pozbawienia wolności z zawieszeniem jej wykonania na okres 5 lat, ustanowienie dla oskarżonego kuratora sądowego w okresie próby, zasądzenie odszkodowania od oskarżonego w kwocie 36 000 złotych oraz o obciążenie go kosztami postępowania odwoławczego, wyrokowi zarzuciła:

1)  naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 66 k.k. poprzez jego błędne zastosowanie i przyjęcie, że wobec oskarżonego zachodzą wszystkie przesłanki do zastosowania instytucji warunkowego umorzenia postępowania karnego; wskazała przy tym, że Sąd błędnie ocenił stopień społecznej szkodliwości czyni, jak również dalsze zachowanie oskarżonego, który mimo wydanego wyroku nadal próbuje się z nią kontaktować;

2)  naruszenie przepisów prawa materialnego poprzez niezasądzenie od oskarżonego jakiegokolwiek odszkodowania pieniężnego, wbrew żądaniu prokuratora i mając wiedzę, że złożony w toku procesu wniosek o odszkodowanie jest podtrzymany;

3)  naruszenie przepisów prawa procesowego poprzez pominiecie zeznań pani E. L., uznając je za nieistotne dla rozstrzygnięcia dotyczących próby odebrania córki pokrzywdzonej przez oskarżonego z przedszkola, bez jej wiedzy i zezwolenia; Sąd nie wziął tego faktu pod uwagę oceniając zamiar oskarżonego, jak i dokonując oceny jego dalszego postępowania.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacje rzecznika oskarżenia i oskarżycielki posiłkowej okazały się zasadne w zakresie, w jakim doprowadziły do uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy oskarżonego M. R. Sądowi Rejonowemu w Bielsku Podlaskim do ponownego rozpoznania.

O ile Sąd Rejonowy trafnie przyjął, iż oskarżony dopuścił się zarzuconego mu przestępstwa, to niedostatecznie wnikliwie rozważył te spośród okoliczności niniejszej sprawy, które przekładają się na stopień winy i społecznej szkodliwości czynu, a w konsekwencji na możliwość zastosowania wobec M. R. środka probacyjnego w postaci warunkowego umorzenia postępowania.

W piśmiennictwie podkreśla się, iż instytucja warunkowego umorzenia postępowania winna, zgodnie z założeniami ustawodawcy, przyczynić się do likwidacji konfliktu wywołanego przestępstwem i znajdować szersze zastosowanie tam, gdzie nie ma potrzeby, ze względu na cele kary, jej wymierzenia, a nawet kontynuowania postępowania karnego i doprowadzenia do wyroku skazującego (por. Andrzej Zoll (red.) Kodeks Karny. Część ogólna. Komentarz, T. I, Warszawa 2007, s. 826). Podstawowym jej celem jest cel wychowawczy, którego spełnienie oceniane jest poprzez sprawdzenie funkcjonowania sprawcy w okresie próby. Warunkowe umorzenie postępowania jest zatem szansą daną sprawcy, by pomyślnym upływem okresu próby udowodnił, że zrozumiał naganność swego postępowania i tym samym dał gwarancję akceptowania w przyszłości obowiązujących norm prawnych. Zastosowanie tej instytucji obwarowane jest jednakże szeregiem przewidzianych przez ustawodawcę warunków, wymienionych

w art. 66 § 1 k.k., które muszą być spełnione łącznie.

Powołany przepis nie bez powodu w pierwszej kolejności uzależnia możliwość warunkowego umorzenia postępowania od tego, by wina i stopień społecznej szkodliwości czynu popełnionego przez sprawcę, nie były znaczne. Dopiero pozytywna weryfikacja tych przesłanek powoduje celowość badania pozostałych warunków w nim wymienionych.

Jeśli chodzi o stopień winy – wyznaczenie stopnia zawinienia wymaga ustalenia najpierw wszystkich przesłanek przypisania winy, a więc dojrzałości sprawcy i jego poczytalności, rozpoznawalności bezprawności swojego zachowania. Tymczasem, jak wynika z uzasadnienia zaskarżonego wyroku wydanego w przedmiotowej sprawie, Sąd Rejonowy, ustalając stopień winy oskarżonego wziął pod uwagę jedynie deklarowaną przez niego motywację, przyjmując przy tym bezkrytycznie, że w swoim zachowaniu wobec pokrzywdzonej kierował się uczuciem miłości. Pominął przy tym fakt, iż oskarżony jest dojrzałym i doświadczonym życiowo mężczyzną, na co trafnie wskazał w swojej apelacji rzecznik oskarżenia. Nie wziął również pod uwagę treści opinii sądowo – psychiatrycznej sporządzonej w sprawie (k. 338- 345), w której biegli stwierdzili m.in., że oskarżony jest osobą sprawną intelektualnie, zdolną do krytycznego odbioru rzeczywistości, znającą i rozumiejącą obowiązujące normy i zasady współżycia społecznego i jest przy tym zdolny jest do samodzielnego myślenia, planowania oraz przewidywania konsekwencji swego działania.

Idąc dalej, Sąd Rejonowy wskazując na stopień zawinienia nie odniósł się również do pobudek, jakimi kierował się w swym działaniu oskarżony. Ogólnikowe wskazanie na stan emocjonalny oskarżonego i działanie w celu skłonienia pokrzywdzonej do ponownego zawiązania się z nim, nie może stanowić podstawy do wykazania, iż wina oskarżonego nie jest znaczna. W tym aspekcie Sąd Rejonowy pominął pozostały materiał dowodowy zgromadzony w sprawie, w szczególności mowa tu o wiadomościach wysyłanych pokrzywdzonej. Po pierwsze ich ilości i intensywności w ich wysyłaniu nie sposób tłumaczyć miłością, którą darzy się innego człowieka, tym bardziej, że pokrzywdzona w większości na nie odpowiadała, a gdy już to robiła, to wyłącznie w celu zakończenia tej niefortunnej znajomości i z prośbą o zaprzestanie z nią jakichkolwiek kontaktów. Ponadto oskarżony w wyniku braku odzewu ze strony pokrzywdzonej, szukał z nią kontaktu w inny sposób, np. poprzez komunikatory internetowe, co ukazuje jego natarczywość i obsesyjność. Również nie zostały wzięte pod uwagę przez Sąd Rejonowy treści e-maili. Mimo, iż rzeczywiście zawierają one w sobie wątki opisujące uczucie jakim oskarżony darzył pokrzywdzoną, to nie pozostawia wątpliwości, iż w wielu z nich oskarżony wskazuje, że wie gdzie pokrzywdzona obecnie się znajduje i gdzie pracuje, że „wkrótce zacznie jej szukać” oraz żeby „nie uciekała, bo i tak ją znajdzie”. Powzięcie przez niego informacji o związaniu się pokrzywdzonej z innym mężczyzną, również nie powstrzymało go od zaprzestania natarczywego kontaktowania się z nią, co ukazuje jego nieustępliwość, a wręcz natręctwo. Natomiast w kolejnych e-mailach oskarżony pisze, iż „jeszcze przyjadę z ludźmi z b-stoku do ciebie i porozmawiamy z tobą i z twoim właścicielem kamienicy, bo wiem kto to już jest” oraz że pokrzywdzona już nie będzie nikomu niszczyć życia. Kolejno dodaje też, że „to że jesteś w Belgii to od niczego nie uciekniesz”, „chcesz doprowadzić do afery tam gdzie mieszkasz to ją możesz szybko mieć, już lada dzień” oraz „będę stał na ulicy i czekał aż wyjdziesz, co na policję zadzwonisz, stać na ulicy zawsze można (...) będę czekał codziennie”. W nawiązaniu do tych jednoznacznych treści, nie sposób zaakceptować stanowiska Sądu Rejonowego, co do przyjętego stopnia zawinienia oskarżonego.

Wskazane powyższej okoliczności odnośnie stanu intelektualnego oskarżonego oraz analiza wysyłanych pokrzywdzonej wiadomości rodzą zatem obawę, że dokonana przez Sąd I instancji ocena motywacji oskarżonego, a tym samym stopnia jego winy, nie uwzględnia całokształtu okoliczności ujawnionych w sprawie.

Wątpliwości budzi również przyjęcie przez Sąd Rejonowy, iż oskarżony nie działał z zamieram bezpośrednim, a jedynie ewentualnym. Przy czym postać zamiaru jest tu o tyle istotna, że wpływa zarówno na ocenę stopnia winy, jak też zgodnie z art. 115 § 2 k.k. ma znaczenie przy ocenie stopnia społecznej szkodliwości.

Zważyć należy, że z uwagi na występujące w art. 190 a § 1 k.k. znamię uporczywości, które jest zabarwione podmiotowo, należy uznać, że czynności sprawcze nękania muszą być objęte zamiarem bezpośrednim. W piśmiennictwie wskazuje się natomiast, że nie ma przeszkód, aby znamię skutku w postaci wzbudzenia u pokrzywdzonego poczucia zagrożenia lub istotnego naruszenia jego prywatności mogło być objęte zarówno zamiarem bezpośrednim, jak i ewentualnym (por. Marek Mozgawa, Komentarz do art. 190 a § 1 Kodeksu karnego, Lex/wersja elektroniczna). Redakcja uzasadnienia zaskarżonego wyroku budzi wątpliwości, czy przyjmując zamiar ewentualny Sąd Rejonowy miał na względzie jedynie ów skutek, czy całość zachowania oskarżonego, co byłoby oczywiście błędne. Z kolei ustalenie, czy oskarżony chciał swoim postępowaniem wzbudzić w pokrzywdzonej poczucie zagrożenia i istotnie naruszyć jej prywatność, czy jedynie przewidywał taką możliwość i na to się godził, wymaga, w ocenie Sądu Okręgowego, bardziej wnikliwej analizy treści kierowanych przez niego maili, które Sąd Rejonowy potraktował nader pobieżnie, jak też uwzględnienia obiektywnie znacznej ich ilości, która również nie pozostaje bez znaczenia dla ustaleń w tym zakresie.

Także w zakresie stopnia społecznej szkodliwości rozważania Sądu Rejonowego trudno uznać za wyczerpujące.

Ocena stopnia społecznej szkodliwości konkretnego zachowania powinna być oceną całościową, uwzględniającą wszystkie okoliczności wymienione w art. 115 § 2 k.k.. Tymczasem Sąd I instancji, dokonując tejże oceny, wziął pod uwagę jedynie postać zamiaru i motywację sprawcy (przy czym ustalenia w tym zakresie, o czym była mowa powyżej, budzą wątpliwości) oraz rozmiar wyrządzonej pokrzywdzonej szkody. Uznając, iż rozmiar doznanej przez M. Ż. szkody nie był znaczny, Sąd Rejonowy całkowicie pomiął konsekwencje zachowania oskarżonego, na które w swych zeznaniach wskazywała pokrzywdzona, co dziwi tym bardziej, że jej relacje uznał za w pełni wiarygodne. O ile nie można odmówić Sądowi Rejonowemu racji, iż znaczna odległość dzieląca strony w okresie wskazanym w zarzucie, stanowi jeden z elementów „okoliczności popełnienia czynu”, o których mowa w art. 115 § 2 k.k., to należałoby w tym konkretnym przypadku, kiedy pokrzywdzona przyznała, że to postawa oskarżonego skłoniła ją do wyjazdu za granicę, rozważyć, czy w istocie odległość ta ma wpływ na obniżenie stopnia społecznej szkodliwości czynu, czy powoduje skutek przeciwny. Przypomnieć w tym miejscu należy treść e-maili przytoczonych powyżej, w których oskarżony wskazuje, iż pokrzywdzona nie ucieknie od niczego przebywając w Belgii oraz, że może lada dzień mieć aferę tam gdzie mieszka. Wywnioskować z tego można, iż dystans nie stanowił dla oskarżonego żadnego problemu w kontynuowaniu jego działania. Podkreślić przy tym należy, że czyniąc ustalenia w zakresie stopnia społecznej szkodliwości Sąd Rejonowy pominął okres działania oskarżonego oraz kontekst sytuacyjny jego zachowania, w tym postawę pokrzywdzonej. Nie rozważył również, w jakie dobra chronione prawem oskarżony godził swoim postępowaniem. Jakkolwiek głównym przedmiotem ochrony art. 190 a § 1 k.k. jest szeroko rozumiana wolność to w piśmiennictwie wskazuje się, że ubocznym przedmiotem ochrony jest tu także psychiczne i fizyczne zdrowie człowieka. Dla prawidłowej oceny stopnia społecznej szkodliwości czynu oskarżonego koniecznym jest zatem ustalenie, które z wymienionych dóbr naruszył.

Mając na uwadze powyższe Sąd Okręgowy doszedł do przekonania, iż Sąd I instancji niedostatecznie wnikliwie rozważył okoliczności rzutujące na stopień winy i społecznej szkodliwości czynu oskarżonego, co powoduje, że rozstrzygnięcie o warunkowym umorzenia postępowania karnego przeciwko oskarżonemu jawi się jako jest przedwczesne. W takim stanie rzeczy koniecznym było uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu w Bielsku Podlaskim do ponownego rozpoznania.

W obliczu podjętego rozstrzygnięcia odniesienie się przez Sąd Okręgowy na obecny etapie postępowania do zarzutu oskarżycielki posiłkowej odnośnie naruszenia przepisów prawa procesowego poprzez pominiecie zeznań pani E. L. dotyczących próby odebrania córki pokrzywdzonej przez oskarżonego z przedszkola mających wpływ na ocenę zachowania oskarżonego oraz naruszenia przepisów prawa materialnego poprzez niezasądzenie od oskarżonego odszkodowania pieniężnego, jest bezprzedmiotowe. Kwestie te będą przedmiotem rozważań Sądu I instancji przy ponownym rozpoznaniu sprawy.

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Rejonowy winien wszechstronnie przeanalizować cały materiał dowodowy dający pogląd na zachowanie oskarżonego pod kątem czynników świadczących o stopniu jego zawinienia i społecznej szkodliwości popełnionego przez niego czynu, a następnie rozstrzygnąć, czy ich stopień nie sprzeciwia się warunkowemu umorzeniu postępowania w niniejszej sprawie. Niezbędnym jest również przeprowadzenie stosownych czynności odnośnie kwestii przyznania odszkodowania pokrzywdzonej. W tym zakresie koniecznym będzie jej przesłuchanie na ową okoliczność, a także wyjaśnienie wątpliwości związanych z zasadnością złożonych w tej materii przez pokrzywdzoną pism. Nadto Sąd Rejonowy winien szczegółowo, w sposób niebudzący wątpliwości, wyłożyć motywy rozstrzygnięcia w uzasadnieniu wyroku, umożliwiając tym samym jego weryfikację. Przy czym, w myśl art. 442 § 2 k.p.k., przeprowadzając postępowanie w zakresie dowodów, które nie miały wpływu na uchylenie wyroku, może poprzestać na ich ujawnieniu.